Wat doen mensen als ze ontdekken dat ze belazerd zijn?
Het hangt er sterk vanaf wie hen heeft voorgelogen, met welk doel, en hoe groot de schade is voor degene die werd voorgelogen. Een typische reactie die ik zelf vaak tegenkom waar het grootse gebeurtenissen in de wereld betreft, waar 'iedereen' dacht dat het 'zus' in elkaar stak, maar achteraf blijkt het toch 'zo', is dat men met een wijds gebaar roept: 'Ik geloof niemand meer!'
Op het eerste gezicht lijkt dat een overwinning voor iemand die al enige tijd volhield dat het 'zo' zat, en niet 'zus', maar dat is een ernstige misvatting. Met: 'Ik geloof niemand meer!' kapt men op voorhand de weg naar introspectie af, en meer in het bijzonder de dialoog met degene die het wél goed zag. Want als je vervolgens inhaakt op die revulsie door te wijzen op methoden om te achterhalen of iemand liegt, en met welk doel, dan blijkt dat men jou ook niet meer 'gelooft'. Gewoon niemand, wat ze ook zeggen. Dring je aan, dan is de reactie: 'Het zal allemaal wel….', en door naar het laatste nieuws over Memphis Depay, Max Verstappen, of de eigenaar van een karaokebar die nog altijd niet open mag.
Niet dat zulk nieuws wél betrouwbaar is, maar het raakt ons niet als het gelogen is, of een halve waarheid. Het zet onze wereld niet op zijn kop. Het is veilig. Voor ons. Niet voor Depay, Verstappen of de eigenaar van die karaokebar. Maar dat is niet onze verantwoordelijkheid. Daarin zijn we slechts consument. Veilig op de bank met een biertje, een zak frutsels, feesttoeters en een oranje kudde-uniform om te bewijzen dat we erbij horen. Veel grover kun je je lezers in Nederland niet beledigen, ben ik bang. Toch is dat hier niet de opzet. Dus lees vooral door.
Zoveel zaken die ons direct raken bevinden zich op het beslissingsniveau ruimschoots buiten ons bereik. Maar we voelen ons ermee verbonden, en willen graag dat het beter gaat met de wereld, wat ons motiveert om naar de stembus te gaan, ons uit te spreken, na ons geïnformeerd te hebben via de krant of de televisie, in de veronderstelling dat daar allemaal rechtschapen mensen druk zijn met het ontrafelen van complexe materie, en het opsporen van onjuistheden, en knalharde leugens. We geloven hen. Terwijl we voorzichtig zouden moeten zijn. Zeker als we al eerder ons hoofd hebben gestoten.
In de tijd dat er nog sprake was van een vrij scherpe ideologische scheiding, kon je er vanuit gaan dat een krant of zender ter 'linker' zijde enige leugen ter 'rechter' zijde fanatiek te lijf zou gaan, en omgekeerd. Tussen die extremen in bevond zich dan de 'kwaliteitskrant', of de 'kwaliteitsomroep'. Maar met het wegvallen van de zuiver ideologisch bevlogen tegenstellingen is de hele journalistieke ethos veranderd. Daar komt bij dat lieden met 'Grootse Plannen' de vleugels hebben uitgeslagen, en niet meer gebonden zijn aan bepaalde landen, waardoor het veel lastiger wordt een netwerk te ontrafelen. Neem het netwerk rond de inmiddels overleden multimiljardair Epstein, en de daarmee direct verbonden familie Maxwell. De vele vertakkingen en verbanden die Whitney Webb al heeft blootgelegd zijn nog steeds niet voldoende om goed in kaart te brengen waar we allemaal belazerd zijn, en met welk doel.
In de tijd van de 'kwaliteitskranten' en 'kwaliteitszenders' had je journalisten en complete redacties die zich er in vastbeten, en het uitzochten. Maar die tijd ligt vér achter ons. Zelfs als er een lawine aan onthullingen loskomt, zoals bij de 'Panama-Papers', dan is de reflex om Poetin ermee in verband te brengen, ook al ontbreekt iedere denkbare aanwijzing in die richting, maar ondertussen verdwijnt dan het hele verhaal over de serieuze kwaadwillenden. Andere schandalen in die sfeer halen de voorpagina niet, maar worden weggemoffeld in een 'economisch katern'. En dat alles maakt het steeds lastiger om het kaf van het koren te scheiden, en bij de les te blijven. Ook omdat bepaalde details misschien wel 'smakelijk' zijn, maar niet echt iets toevoegen aan het ontrafelen van de structuur van verderf.
Niemand heeft de waarheid in pacht. Iedereen kan zich op enig moment om de tuin laten leiden, ook gerenommeerde en volstrekt integere journalisten, en dat geldt ook zeker voor ondergetekende. Maar ik heb afgeleerd blij te zijn met die kreet: 'Ik geloof niemand meer!' Want ofschoon het afzweren van 'geloven' als basis niet ongezond is, wanneer het er toe leidt dat mensen zich voortaan beperken tot de feiten, is dat niet de praktijk. Want een halve tel later gaan ze gewoon verder met het verwijzen naar de inmiddels bewezen corrupte bron, met als legitimatie dat waar 'rook' is ook 'vuur' moet zijn.
Natuurlijk, op enig moment val je terug op 'aanwijzingen'. Het simpele gegeven dat Robert Maxwell met alle égards ter aarde is besteld in Israël, waarbij een hele 'Who is Who' uit de wereld van de politieke en de geheime diensten hun opwachting maakte, is onvoldoende als spijkerhard bewijs voor de rol van andere leden van de familie, met inbegrip van de nu opgeborgen Ghislaine, algemeen geportretteerd als de 'Madam' van Epstein die voor vers jong grut zorgde voor zijn obscure handel. En het is legitiem om de vraag te stellen waarom wij in ons kleine kikkerlandje ons daar mee bezig zouden willen houden. Maar als je dan dat verhaal van Webb leest, dan begrijp je hoe ver die tentakels reiken op het internet, en dat het geen lokaal probleem is dat niet verder reikt dan een kleine club hoogwaardigheidsbekleders die 'het' met minderjarigen doen.
Dat soort onthullingen, maar ook rond dat 'Gain-of-Function'-verhaal, legt uitgebreide netwerken bloot van mensen met macht, waar je nooit verwacht zou hebben dat die zoveel invloed uit konden oefenen op de gebeurtenissen in de wereld die ons wel degelijk rechtstreeks raken. In onze portemonnee, politieke en maatschappelijke structuren, de zorg voor onze gezondheid, en welke 'talking points' ons gevoerd worden ter afleiding. Dat komt dan dicht bij een 'Groot Complot' als je daar niet op voorbereid was, maar dan mis je de 'nuance' dat veel van die lieden een geheel eigen agenda hebben, en bij gelegenheid geen scrupules hebben als het nodig is één van hun 'partners' onder de bus te gooien. Met andere woorden, er is niet één overkoepelende visie die dit alles aanstuurt. Het zijn echter wel allemaal lieden die geleerd hebben van de keren dat ze zelf belazerd werden. Ook zij geloven helemaal niemand meer, maar ze weten exact hoe de hazen lopen, doordat ze de onderliggende patronen goed hebben bestudeerd. Ze doen geen zaken met u, of met mij, maar met 'mensen met belangen'.
Sommige mensen, ook in de politiek, of het bedrijfsleven, zijn betrouwbaar. Ze leven bij de gratie van het besef dat 'eerlijk' het 'langst' duurt, ook al kan het op de korte termijn nadeel opleveren. Niet dat ze wars zijn van 'verkooppraatjes', die ook niet altijd het hele verhaal vertellen. Maar ze weigeren om hun ziel te verkopen voor zicht op een plekje in het centrum van de macht, als dat hen wordt voorgesteld. Anderen liegen niet, omdat het hen niks brengt. Maar teveel mensen zonder begin van enig geweten zijn omhoog gezogen in de decennia na het wegvallen van de ideologische tegenstellingen, mede omdat er niet meer op hen werd gelet zoals in de decennia daarvoor. We zijn collectief gemesmeriseerd door 'Succes'. Iemand met uitgebreide bezittingen, veel aanzien, een 'witte jas' of een ander uniform om mee te pronken, zal wel iets goed gedaan hebben. In sommige gevallen is dat onweerlegbaar het geval, en is cynisme misplaatst. In andere gevallen is het enige goede wat ze gedaan hebben, het vinden van wegen om uit de gevangenis te blijven door zich te verzekeren van protectie.
Als de bijl valt, zul je onveranderlijk zien dat die corrupte types geen schoon schip maken, maar nog steeds hun best zullen doen om de schade af te wentelen op anderen. Met inbegrip van onnozele partijen die ergens hebben meegedaan aan de 'Wargames', of het onderzoek deden waar 'vraag' naar was, in ruil voor geld, in de veronderstelling dat hun 'Succesvolle' sponsoren met hun 'Liefdadige'-imago, of de steun van de regering, er goede dingen mee zouden doen. Daarom is het zaak om jezelf dan niet voorbij te lopen, om er vervolgens achter te komen dat je alsnog belazerd bent. De zakkenroller die niet gepakt wil worden, neemt een handlanger mee. Als degene die gerold werd onmiddellijk bemerkt dat zijn of haar portemonnee gestolen is, is het de taak van de handlanger om het slachtoffer een andere kant op te sturen, weg van zijn maat die zich met de portemonnee uit de voeten maakt. Dat is de taak van de 'Gevestigde Media', in toenemende mate. En dat is fnuikend. En voorzover integere journalisten al niet gewipt worden bij die organisaties als ze niet mee willen buigen, stappen ze zelf op en vind je ze terug op het internet, met hun eigen blog, zoals Whitney Webb, of als 'freelancers'. Je hoeft hen niet te geloven, maar als bron heb je er meer aan wanneer je niet met de kudde mee wilt liften, om vervolgens voor onaangename verrassingen te worden geplaatst, als ambitieuze types er met de agenda vandoor zijn gegaan.