Een observatie in mijn eigen jonge jaren was dat velen aan het eind van hun ‘productieve’ leven ’achter de geraniums’ belandden.
Het beeld daarbij was dat van het ‘klassieke’ bejaardenhuis, waar mensen ‘op leeftijd’ in een bescheiden appartement zaten te wachten op het einde, terwijl ze ‘niemendalletjes’ lazen, naar tennis keken op de televisie, kruiswoordpuzzels maakten, of een ‘kaartje legden’. Als ze zich al ergens over opwonden, dan waren het de ‘kleine dingen’. Ze zaten, kortom, te wachten op het naderende einde. En als de familie op bezoek kwam, haalden ze verhalen op over ‘vroeger’, en keken ze naar de foto’s die de familie meebracht, waardoor ze ‘bij bleven’. Zo nu en dan zat er een ‘knappe’ tekening bij van de jongste telg, waarop stond: ‘Voor Oma’, of ‘Voor Opa’.
Mijn conclusie is dat veel jongeren in deze tijd vroeg oud zijn, en nog tijdens hun ‘productieve’ leven al ‘met pensioen’ zijn. Als ze zich al ergens over opwinden, dan zijn het de ‘kleine dingen’. Voor het overige wisselen ze foto’s uit, en hebben ze het al voordat ze goed en wel volwassen zijn over ‘vroeger’. Als ze een boek lezen, is het een ’niemendalletje’, liefst met veel pornografische beschrijvingen van het buitenissige leven van de hoofdpersoon, waarbij ‘actuele thema’s’ worden uitvergroot tot monstrueuze bedreigingen. Daarnaast gaat het over ‘voetbal’, of enige andere ‘sport’ waar je zelf niet aan deelneemt, en hou je jezelf bezig met ‘games’ en wat er zoal voorbij komt op je telefoon aan licht verteerbare kost.
Sociologen die het fenomeen bestudeerden wijzen op ‘Information Overload’ als oorzaak. Hoeveel ‘Grote Verhalen’ kan iemand aan, voordat hij of zij zich afsluit met een machteloos schouderophalen? Anderen wijzen op ‘commerciële druk’, waardoor de media dramatisch veranderden in elk denkbaar opzicht. Geen geld, en dus geen tijd meer voor ‘onderzoeksjournalistiek’. Voor de kijkcijfers en oplage is het een ‘must’ om van elke mug een olifant te maken. Wat autonoom ook betekent dat de krant wordt volgeschreven, en het televisienieuws wordt gebracht door ‘pratende hoofden’ die overal een ’niemendalletje’ van maken. ‘Informatieporno’. Met een verstikkende kruisbestuiving door de ‘consument’, die middels ‘peilingen’ invloed heeft op wat de media brengen, en hoe lang ze er aandacht aan schenken.
Dan zijn er de politici en hun adviseurs, die er bij de media voortdurend op aandringen niet alleen aandacht te besteden aan wat er niet goed gaat, maar vooral ook ‘positief’ nieuws te brengen. Wat ze vervolgens zelf 24/7 tegenwerken door de ene na de andere roddel over oppositionele groepen of individuen te lanceren om hun grip op ‘het verhaal’, en de bijbehorende macht niet kwijt te raken. Ook zij weten dat de ‘attention span’ van hun ‘comateuze’ publiek beperkt is, en dat de boodschap ‘kort en bondig’ moet zijn, en bij voorkeur ‘sensationele plaatjes’ moet bevatten wil het opvallen in de brij van hele en halve schandalen.
Het onderscheiden van hoofd- en bijzaken was vroeger een belangrijk aspect van het onderwijs. Maar nu moet dat onderwijs ‘inclusief’ zijn. De leerkracht moet niet alleen ‘ruimte geven’ aan ‘alternatieve lezingen’, maar er zelfs actief naar op zoek gaan. Bij voorkeur zelfs daar extra veel aandacht aan besteden, omdat het simpele feit dat het niet spontaan opkomt ‘vermoedelijk’ betekent dat één of andere ‘onderdrukte minderheid’ zich ’niet gehoord’ voelt.
Bejaarden nu zijn, generaliserend gesproken, vitaler dan de mannen en vrouwen die in mijn jonge jaren werden weggeborgen in tehuizen. Daarbij hebben ze via het internet ook volop de mogelijkheid om te participeren in enige maatschappelijke discussie. Of om, zoals ik, een blog op te zetten. Maar ze reizen ook meer, en ondernemen van alles waardoor het volgen van de actualiteit er geregeld bij in schiet. Los nog van het gegeven dat de belangrijke thema’s niet meer vanzelf langs komen in je krant, of in het journaal, en je er actief naar moet zoeken. Daarbij is de dynamiek van de mentale ontwikkeling, met het wegvallen van het geloof in een ‘Hiernamaals’, eerder nog in een stroomversnelling terecht gekomen. We leven, gemiddeld gesproken, langer. Maar alles wat je ooit wil doen of meemaken moet in dit leven gebeuren! Cru gezegd komt het er op neer dat men daar meer en meer leeft met het motto: ’Na mij de Zondvloed!’. Waarmee ik niet beweer dat ‘mensen op leeftijd’ zijn losgeweekt van het maatschappelijke engagement, maar dat ze eerder ‘trendvolger’ zijn, dan ‘trendsetter’.
Het netto resultaat is een onverantwoorde lethargie. Apathische, van ‘Like’ naar ‘Like’ hollende jongeren, en hun ouders en grootouders, met hun ‘activistische’ verleden, die het ‘Grote Nieuws’ afdoen met: ‘Dat weten we toch allang!?!’ Waar wind je je over op? Overtrokken met een commercieel sausje van op winst, ‘hits’, kijkcijfers en ‘omzet’ gerichte media, en administratief geknevelde onderwijzers, leraren, docenten en professoren die worden ‘aangestuurd’ om ‘spijkers-op-laag-water’ te zoeken.
Optimisten menen dat dit soort ontwikkelingen als ik hierboven schets de globale veiligheid juist bevorderen. Dat we niet bang hoeven te zijn dat de ‘motor afslaat’, zolang we de carrosserie maar blijven poetsen en verfraaien. Ik behoor niet tot die categorie optimisten. Dat bestempelt mij niet tot een pessimist. Niemand die mij persoonlijk kent zal u vertellen dat ik typisch iemand ben die vergeet te genieten van het leven, en klaar is voor de prozac. Ik ben er alleen vrij zeker van dat een wereld waarin een president die door ‘de Russen’ in het zadel zou zijn geholpen, diezelfde ‘Russen’ de pen op de neus zet, terwijl dat ‘Rusland-verhaal’ een fantoom is, bedacht door een ‘inner cirlce’ van machtswellustelingen, die anderzijds een scheve schaats reden toen het er op aankwam te achterhalen wie, of wat er nou schuil ging achter ‘9/11’, vroeger of later schipbreuk lijdt. Nog geheel los van het verhaal over die ‘virtuele economie’ waar ik mij op gezette tijden druk over maak. Maar misschien zit ik ernaast. Glijden we zonder al teveel ophef een ‘Orwelliaanse’ toekomst binnen die inherent stabiel is, juist doordat het veel lijkt op één groot bejaardentehuis.