De panepidemie die mij vooralsnog meer zorgen baart dan de verspreiding van ‘Corona’, is het niet te stuiten wantrouwen dat ons parten speelt.
Aan de lopende band worden verdragen opgezegd, afspraken geschonden, de interpretatie van wetten aangepast aan de agenda, verplichtingen die men ooit aanging geschonden zonder valide reden, toezeggingen niet nagekomen, beloften terzijde geschoven, de grenzen van soevereine staten geschonden, en handelsoorlogen ontketend. Maar ook in het persoonlijke verkeer handelt men eerder steeds vaker gewetenloos, oneervol en onethisch, slechts gefocust op het naakte eigenbelang.
Er is niet maar één duidelijk aanwijsbare oorzaak, voorzover ik kan zien. Mensen liegen. En wie weet dat we dat veel vaker doen dan we zelf denken, zal niet direct iemand op zijn of haar ‘blauwe ogen’ vertrouwen. En sinds Edward Bernays er met het gedachtegoed van zijn oom Sigmund Freud vandoor ging, en in het boekje ‘Propaganda’ uit de doeken deed hoe je mensen doelbewust kon voorliegen en manipuleren, bedoeld als ‘reclame’, om consumenten te verleiden tot kopen, maar ook bruikbaar voor politieke doeleinden, zoals Jozef Goebbels en anderen lieten zien, weten we allemaal dat we kwetsbaar zijn op dat punt, en dat een gezonde dosis wantrouwen zeker niet misplaatst is.
Toch was het eerder de doctrine van het ‘roofkapitalisme’, na de val van de Sovjet-Unie, en het verzetten van de bakens in China, dat het omslagpunt vormde. Of, waar mensen die laatste ontwikkelingen toeschrijven aan de ‘geniale’ Reagan en Thatcher die de adviezen van de ‘Harvard Boys’ ter harte namen, kun je dat ook aanhalen als vertrekpunt. ‘Egoïsme in Goed’ en ‘Greed is Good’ kregen een gemengde ontvangst, maar trokken na de ineenstorting van de Sovjet-Unie de volle winst naar zich toe. Zelfs mensen die stelden er afstand van te nemen werden erdoor besmet, maar dan in de vorm van een zorgvuldig gecultiveerde slachtofferrol.
‘Klagen’ werd de norm. Ook mensen die objectief weinig of geen reden hadden om te klagen vonden wel iets, of ze verzonnen iets in de ‘LifeStyle’-sfeer. Liegen werd daardoor een tweede natuur. En als je zelf 24/7 liegt, ben je ervan overtuigd dat anderen dat ook doen. Sterker nog, als ze het niet doen verdienen ze het ook om te grazen te worden genomen.
‘Populisten’ liegen omdat ze ‘weten’ dat de ‘elite’ liegt. De ‘elite’ liegt, omdat ze ‘weten’ dat ‘populisten’ liegen. Politici liegen om hun agenda van de grond te krijgen. Journalisten liegen. Wetenschappers liegen. Burgers liegen tegen de overheid, en de overheid liegt tegen de burger. Advocaten en andere juristen hebben van liegen hun beroep gemaakt, om hun ‘cliënt’ maximaal te kunnen bedienen, of dat nou een privé-persoon is, een onderneming, een multinational, een actiegroep of de staat.
De wetten vormen nationaal en internationaal inmiddels een onverteerbare Kafkaiaanse pan spaghetti met een door lobbyisten, activisten en opportunistische politici toegevoegde saus van gelegenheidswetgeving, gedoogconstructies en onder druk geforceerde jurisprudentie, met ‘deskundige’ uitleg die naar behoefte kan worden ingehuurd door overheden die graag willen martelen, ‘sleepnetten’ over het internet willen leggen, tegenstanders het zwijgen op willen leggen. landen willen binnenvallen voor de olie, andere grondstoffen of strategische ligging, of met publiek geld terroristen willen financieren, of virussen willen verspreiden om de industrie en energie-opwekking van andere landen te saboteren.
Ook waar politici, of andere mensen met een agenda ‘duidelijke taal’ spreken, wil dat nog niet zeggen dat ze het ook menen of zelf geloven. Complete ‘wetenschappelijke’ disciplines zijn opgericht om te achterhalen hoe je een bepaald doel het best kan bereiken. Men spreekt dan van ‘effectief communiceren’, maar het zou ‘effectief manipuleren’ moeten heten. Compromissen en verdragen worden niet beschouwd als een overeenkomst, en afsluiting van van een heel traject waarin partijen zoeken naar een manier om samen door één deur te kunnen, maar als een tussenstap voor de volgende manoeuvre om de ander met een dolkstoot in de rug te kunnen vellen. ‘Haha! Fooled you!’
We zijn nu zo ver dat we mensen die integriteit en openheid hoog in het vaandel hebben geschreven wantrouwen, zélfs als we niet zelf direct iets van hen te vrezen hebben, of ze ons juist helpen om leugenaars te ontmaskeren die het niet best voor hebben met ons.