Voordat ik u op het verkeerde been zet wil ik graag benadrukken dat ik mijzelf niet beschouw als een expert op het gebied van de opvoeding.
In mijn bijdrage onder de kop ‘Associatie’, verwees ik u naar een tabel waarin de verschillen naast elkaar zijn gezet tussen ‘Industrieel Kapitalisme’ en ‘Financieel Kapitalisme’. Wie de verschillen op zich in laat werken, zal wellicht bij zichzelf de neiging hebben bespeurd om op moralistische gronden een voorkeur uit te spreken voor de ene, of de andere stroming. Dat is niet vreemd, maar zuiver wetenschappelijk niet erg productief. De vraag die voorligt is dan ook niet welk systeem beter is vanuit moralistisch oogpunt, maar welk systeem de mensheid vooruit helpt. Waar ik mijn bijdrage van gisteren afsloot met de conclusie dat een doodziek systeem ons niet kan genezen, ligt mijn eigen oordeel er duimendik bovenop. Toch is dat niet een zuiver moralistisch oordeel, maar de praktische conclusie dat ‘Financieel Kapitalisme’ roofbouw propageert, alsmede permanente oorlog en verdeeldheid, naast slavernij (schuldenslavernij), met een onproductieve hegemonistische elite als feodale bovenklasse, wat de bevordering van de ‘Wealth of Nations’ (de welvaart in de verschillende landen) blokkeert. Wat evolutionair bezien een doodzonde is, voor wie de mens ziet als het topje van een evolutionair proces, toegerust met unieke gaven.
Waar ik de afgelopen jaren al veelvuldig stilstond bij de rol van Adam Smith, en zijn inspirerende, maar (uiteraard) gedateerde boek, benadrukte ik van mijn kant consequent dat de huidige economische wetenschap zichzelf weliswaar beschouwt als erfgenaam van wat de Schotse auteur ons leerde over ‘marktwerking’, maar dat het slechts onderstreept dat degenen die dat beweren het werk van Smith waarschijnlijk zelfs nooit gelezen hebben, en anders hebben ze het blijkbaar niet begrepen. Om ‘The Wealth of Nations’ te begrijpen, zo stelde ik daarbij consequent, is het onontbeerlijk dat men ook zijn andere boek leest, ‘A Theory of Moral Sentiments’. Mijn eigen kritiek op Smith is dat hij die ‘Moral Sentiments’, die hij identificeert als fundament onder zijn denken over de ‘markt’ als geneeskrachtig mechanisme, te gemakkelijk wegzet als iets dat bij de mens hoort. Als iets waarmee alle mensen, op enkele markante uitzonderingen na, geboren worden. Hij is daarmee een ‘Kind van zijn Tijd’, want veel liberale denkers die aandrongen op meer vrijheid voor de burger poneerden dat de mens geen religie, of ‘leer’ nodig had, omdat de mens bij de geboorte ‘van nature goed’ was. Als het mis ging met die puntgave nieuwe burger, dan lag dat aan de opvoeding, in de breedste zin van het woord.
Dat ‘Nature’ versus ‘Nurture’ debat is sindsdien niet verstomd. Maar het lijkt mij veilig om te stellen dat die ‘Moral Sentiments’ die nodig zijn om een ‘vrije markt’ te laten werken niet voorgeprogrammeerd zijn. Niet ‘Hard-wired’, maar hooguit als een potentie bij de geboorte aanwezig. En dat een degelijke opvoeding beslist geen overbodige luxe is. Waarbij de ene mens meer aandacht nodig heeft in zijn of haar jonge jaren dan de ander. En ook niet in alle gevallen dezelfde aandacht. Terwijl ook niet zonder meer duidelijk is welke autoriteit in dat proces van doorslaggevend belang is. De ouders, de school, broertjes en zusjes, vrienden en vriendinnen, of enig rolmodel. Ook het lot, maatschappelijke gebeurtenissen, mee- of tegenwind, zijn vormend. Kortom, de ‘markt’ voor opvoedkundige initiatieven is in hoge mate onvoorspelbaar, en elke poging die te reguleren is gedoemd. Maar de structuur van die ‘markt’ moet wel gezond zijn, anders gaat het zéker mis. Een combinatie van ‘top-down’ marktregulatie door de introductie van ‘experts’ die, tegen een zeer ruime ‘vergoeding’, zekere ‘consensus-doelen’ moeten zien te realiseren in een ‘Financieel Kapitalistisch’ systeem, is een recept voor spectaculair falen. En daar zijn we nu getuige van.
Een terugkeer naar ‘Industrieel Kapitalisme’ en de ‘vrije markt’ zoals Smith voor ogen stond, vrij van ‘Rentiers’, vrij van mensen die leven van de productie van anderen via ‘vergoedingen’, vergt veel meer dan een intellectuele omschakeling, of het besef dat het vak economie onjuist gestructureerd is. Opvoedkundige initiatieven die rechtstreeks zijn ontleend aan het concept van ‘Financieel Kapitalisme’, en de promotie van ‘schuldenslavernij’, via een omvangrijk systeem van boetes, kostbare ‘hulp’, pillen en poeiers, en ‘scholing’, bij wet geregeld en verplicht opgelegd, zijn een opsteker voor de ‘Rentier-klasse’, maar ze zuigen de productiviteit richting afgrond. Nog los van de vraag welk gedrag dan wordt aangemoedigd, en welk gedrag wordt afgeleerd. De migratie van traditionele opvoedkundige inzichten naar ogenschijnlijk meer ‘humane’ methoden die zijn gestoeld op ‘verleiden’, ‘kopen van gewenst gedrag’, ‘nudging’ en andere vormen van manipulatie worden verdedigd op allerlei gronden, en het is een kansloze opgave om daar in vogelvlucht een oordeel over te vellen. Wel is het evident, mag ik hopen, dat ‘Industrieel Kapitalisme’ (met haar ideaal van ‘Socialisme’), niet kan bestaan zonder wetten. Terwijl het ‘Financieel Kapitalisme’ kotst op wetten, en zweert bij regels. ‘Mag niet!’ is kenmerkend voor een samenleving die geen tijd, en geen geld heeft voor flauwekul. Afspraken, akkoorden, contracten en wetten die systematisch worden ondermijnd en uitgehold door uiteenlopende constructies in de sfeer van ‘gedogen’, ‘discrimineren’, ‘heroverwegen’, ‘consensus-vorming’, zwichten voor lobby’s en dreigen met geweld en destructie van eigendommen en mensenlevens, zijn ‘winstgevend’ in een ‘Financieel Kapitalistisch’ systeem. Tot het mis gaat, en dat is onvermijdelijk, omdat het een 'No Win' (PIGLIFE) systeem is
Als ouder heb ik mijn best gedaan om kinderen af te leveren die ‘Mag niet!’ begrepen als een voorwaarde om in een ‘Industrieel Kapitalistische’ omgeving te kunnen functioneren, en profiteren. Gelet op wat we ervan hebben gemaakt, ben ik in de ogen van meer ‘moderne’, ‘Financieel Kapitalistische’ ouders tekortgeschoten, vrees ik. Maar ik heb tot op de dag van vandaag een uitstekende relatie met mijn kinderen, hun partners en kleinkinderen, en ik heb geen spijt of berouw. Andere autoriteiten in het leven van mijn kinderen attendeerden hen op de alternatieve realiteit van het ‘Financieel Kapitalisme’, met de bijbehorende ‘Groepsdynamiek’, het ‘Gezonde Volksgevoel’, ‘Eten, of Gegeten Worden’, het belang van ‘Netwerken’, of hoe je mensen onderwerpt en uitbuit door hen te ‘bevrijden’, en het is aan hen om hun eigen glazen in te gooien. De ‘Industrieel Kapitalistische’ opvoeder kan niet overweg met ‘oudere jongeren’ die weigeren verantwoordelijkheid te nemen, en beperkt zich tot het eerlijk verdelen van de welvaart in de eigen omgeving, zonder condities. Een hoge beloning (verwennen) is niet noodzakelijk schadelijk voor de productiviteit, terwijl afknijpen (‘austerity’) in nagenoeg alle gevallen uitgesproken schadelijk is. Wat bepalend is, is de mentaliteit. De verzameling van ‘Moral Sentiments’ die Smith erbij leverde toen hij een lans brak voor het ‘Industrieel Kapitalisme’. En die mentaliteit moet worden aangeleerd. Laat dat na, of begin er te laat mee, en het leed is niet te overzien.