Jammerjoh

Website voor mensen die niet klagen

Een weg vol valkuilen

Een reis die te laat begint, en nooit eindigt, voor wie die reis serieus neemt.

 

Dan heb ik het over de speurtocht naar 'zelfkennis'. Een lange lijst met 'Denkers' hield ons door de eeuwen heen voor dat de belangrijkste opdracht voor de 'wijze' man of vrouw was dat zij of hij zichzelf moest leren kennen, alvorens iets te kunnen zeggen over de ander. 'Ken Uzelve'. Wie zich op die weg begeeft is in de omgang milder dan degenen die er vanaf zien. 

 

De Heilige Graal van de 'Zelfkennis' blijft onbereikbaar, ook omdat we niet in een vacuüm bestaan, en op gezette tijden nieuwe elementen van ons 'Zelf' opborrelen uit de diepste krochten van onze persoonlijkheid, voor wie er oog voor heeft. De reis begint te laat, omdat we niet vanaf de eerste dag van onze conceptie de vinger aan de pols kunnen houden. Maar het is nooit te laat om te beginnen. En waar het leidt tot minder onnodige conflicten zou ik het hoe dan ook iedereen van harte aan willen raden. Het is echter enerzijds een verrijking, en anderzijds teleurstellend vanwege het uitzichtloze perspectief. Er is geen 'eindstation'. 

 

Mensen die hardop zeggen dat ze 'te oud zijn om nog te veranderen' zijn vermoedelijk zelfs nooit begonnen aan die reis, en weten niet wat ze missen. Maar je moet wel avontuurlijk ingesteld zijn, en niet overwegend bang voor je eigen schaduw. Dat zeg ik niet zuiver en alleen gebaseerd op eigen ervaring, maar ook met verwijzing naar literaire bronnen, en niet exclusief opgetekend door filosofen. Het is niet iets elitairs, of hoogdravends, en je hebt geen gerichte scholing nodig, maar het kan wel helpen. 

 

Zeker de afgelopen twee jaar heb ik hier 'gehamerd' op de bevindingen van Carlo M. Cipolla, die vanuit zijn eigen discipline, de economie, 'ontdekte' dat mensen geen 'rationele' wezens zijn die onveranderlijk keuzes maken die het best zijn voor henzelf, zoals de 'klassieke' theorie aannam. En hoe dat 'Aha!'-moment in zijn discipline leidde tot een verschuiving, nadat Tversky en Kahneman, twee Israëlische psychologen, er hun licht over hadden laten schijnen, wat leidde tot de Nobelprijs voor Kahneman voor hun 'Prospect-theorie'. Tversky was al overleden. Hoe dat daarop het startschot was voor de techniek van het 'nudgen'. Om van 'Stupide' consumenten 'rationele' consumenten maken door gerichte academische programma's. Wat dan weer voorbij gaat aan wat Cipolla noteerde, waar hij stelde dat 'Stupiditeit' niets van doen had met 'IQ' of opleidingsniveau, en dat hoogleraren en andere academisch geschoolden zelfs eerder oververtegenwoordigd leken. 

 

'Stupiditeit' is daar het maken van keuzes die nadelig zijn voor betrokkene, én voor de samenleving als geheel. Op dit blog heb ik daar op gehamerd omdat we dat inderdaad overal om ons heen waarnemen, en waar 'experts' volop de gelegenheid krijgen om, praktisch zonder last of ruggespraak, beleid te formuleren waaraan wij ons allen dienen te conformeren, is dat geen zegen. Het wordt erger als die 'experts' en hun politieke bazen aan het 'nudgen' slaan, zoals Timmermans met zijn 'Green Deal', om weerstanden tegen zijn ondoordachte, 'Stupide' plannen erdoor te rammen. Wat eveneens geldt voor alle 'regime change' operaties, en snode plannetjes om Rusland te destabiliseren, om maar de meest actuele 'Stupide' initiatieven nog even te noemen, voor ik verder ga met mijn betoog.

 

Cipolla stelde dat 'Stupiditeit' was 'aangeboren'. En dat het te hopen was dat we, als samenleving, dergelijke mensen weg zouden weten te houden van de macht. Hij propageerde de selectie van wat hij typeerde als 'Intelligente' mensen, gefocust op 'Win-Win'. Ik wees er van mijn kant op dat we er verstandig aan deden de macht van de regering stevig in te perken, en een 'Constitutie' te introduceren die machthebbers ernstig beperkt in hun ambitie om beleid te introduceren vol met 'Goede Bedoelingen', maar onveranderlijk slechte 'uitkomsten', omdat de materie simpelweg te complex is. Laat de 'Vrije Markt' bepalen welk idee, welk product beloond wordt, en laat mensen vrij om hun eigen glazen in te gooien. Bemoei je niet met het leven van anderen, of van andere volkeren in andere landen. Drijf handel. Of niet. En laat het daar bij. 

 

Op het 'In English' gedeelte voegde ik daar gisteren al de observatie aan toe dat wat op het eerste oog 'Stupide' kan lijken, vanuit het economische perspectief bezien, op het psychologische niveau feitelijk de enige juiste keuze is, indien betrokkene 'van nature' zelf-destructief is. Dat is uiteindelijk niet in strijd met hetgeen Cipolla stelt, en wat Kahneman en Tversky vonden, maar in de psychologie wordt neergekeken op die aanleg, voorzover het 'pathologische' vormen aanneemt. De aanname daar is dan dat we het over een fractie van de totale populatie hebben. Ik bestrijd dat, en met recht, denk ik. 

 

Zelf-destructieve tendenzen zijn gemeengoed, maar overheden hebben sterk de neiging om ons op dat punt te 'bemoederen', en van de samenleving een risicoloze 'ballenbak' te maken, waardoor we niet aan onze 'trekken' komen, wat leidt tot radicalisering. Waarbij de overheid blíjft proberen om ons te beschermen tegen 'onszelf'. In een alweer wat verder achter ons liggende periode stond ik stil bij het werk van de Canadese psychiater Eric Berne, de grondlegger van de 'Transactionele Analyse'. Het is bij dit soort technieken en theoretische benaderingen cruciaal dat we niet onszelf voorbij lopen, en er teveel gewicht aan toekennen. In de context van 'Ken Uzelve' is het een bruikbare manier om iemand op weg te helpen bij het zoeken naar 'onvermoede' aspecten van de eigen persoonlijkheid. Meer niet. 

 

Berne beschreef in zijn werk onder andere hoe iemand die binnen de eigen persoonlijkheidskenmerken sterk ontwikkelde 'Parenting' kwaliteiten heeft, waarbij hij de 'zorgzame' en de 'strenge' ouder onderscheidt, ook het eigen handelen niet zal ontzien, met als consequentie dat betrokkene er niet voor terugschrikt om zichzelf te straffen indien men ergens een scheve schaats heeft gereden. En dan, als regel niet bewust, maar door zichzelf beperkingen op te leggen, bijvoorbeeld. Maar ook, en dat is evident niet zonder gevolgen, door ruzie met anderen uit te lokken, waarbij de afwijzende reactie van die ander, of anderen, 'geprojecteerd' wordt op het eigen onacceptabele gedrag. Na die straf is betrokkene het kwijt, omdat de rekening vereffend is, maar die ander, of de anderen, kunnen dat niet plaatsen, omdat ze geen weet hebben van de oorzaak. Zij blijven met de kater, de rancune zitten. En als zij vervolgens verhaal komen halen, begrijpt de initiatiefnemer niet waar die wrevel vandaan komt. 

 

Het gaat mij veel te ver om te trachten alle mogelijkheden in vogelvlucht in kaart te brengen, maar u kunt zelf ook wel bedenken hoe iemand die 'Child' als sterk persoonlijkheidskenmerk heeft schade kan veroorzaken, zonder de opzet te hebben om anderen tekort te doen. Het idee van Berne was, dat als mensen het 'gereedschap' kregen om te zien hoe hun eigen persoonlijkheidskenmerken ontwikkeld waren, ze de 'scherpe kantjes' eraf konden slijpen, of schade die ze zelf veroorzaakten konden benoemen, en zo de problemen die er uit voortkwamen bespreekbaar konden maken. 

 

De term 'zelfdestructie' komt daardoor ook in een ander licht te staan, en betrokkene kan, indien het inzicht er is hoe men zelf in elkaar steekt, daar een draai aan geven die voorkomt dat men anderen onbedoeld schade toebrengt als men zichzelf straft. In de 'DSM', het standaardwerk voor de psychologie en psychiatrie waarin 'pathologisch' en 'afwijkend' gedrag wordt beschreven waarvoor therapieën, en/of medicatie beschikbaar is, waren 'sadisme' en 'masochisme' aanvankelijk onverkort aangemerkt als een 'pathologische' aandoening. Dat is gewijzigd onder invloed van de tijdgeest, waarbij die activiteiten, mits binnen een raamwerk van consensus, en zonder de participatie van minderjarigen tot uiting wordt gebracht, gezien wordt als een onderdeel van 'libido gedreven' lust, en daarmee onderdeel van het 'seksspel', zonder de noodzaak om een therapeut in de arm te nemen om die 'aanvechting' te onderdrukken. 

 

Daar heb ik vrede mee, alhoewel ik kanttekeningen plaats bij die focus op de libido, omdat 'sadisme' en 'masochisme' in mijn optiek niet nauw verweven hoeven te zijn met de geslachtsdrift, er zelfs haaks op kunnen staan, en autonoom zichtbaar zijn in het gedrag van veel meer mensen dan vrij algemeen wordt aangenomen. Namelijk de 'Stupide' mensen binnen Cipolla's matrix. De mensen die tamelijk consequent keuzes maken die slecht uitpakken voor henzelf, én voor de samenleving als geheel. Plus de 'Hulpeloze' mensen uit zijn matrix, die zichzelf volledig wegcijferen, en anderen volop de gelegenheid geven misbruik van hen te maken, als een expressie van een 'masochistische' aanleg, en ook de 'Criminelen' uit diezelfde matrix die het lijden van hun medemens niet zozeer voor lief nemen, maar er een 'kick' van krijgen, dat alles zonder overduidelijke geslachtsdrift als drijfveer. 

 

Zelfonderzoek, mits bevrijd van taboes, kan ons leren wat ons ertoe bracht om zekere dingen te doen, of na te laten, gespiegeld aan een ideaal waarin we tevreden zijn met onszelf, terwijl we anderen geen schade berokkenen. Dit sluit in zekere zin aan bij onderzoek waarin 'gevonden' werd dat topfunctionarissen in het bedrijfsleven 'eigenlijk' sadistische sociopaten zijn. Alleen is dat daar dan niet het product van gedegen zelfonderzoek, maar keren we weer terug naar deze of gene 'expert' die zelf de 'Goudstandaard' pretendeert te zijn, en daar schiet niemand iets mee op. Dat ik geen 'piercing' hoef, niet terug te vinden ben in de 'Tattoo-Shop', en weg blijf van de geestverruimende pillen, poeiers en 'snuif', vind ik zelf heel 'logisch'. Maar wie ben ik om het anderen op te dringen? En wat gebeurt er, concreet, als je mensen hun verhoudingsgewijs onschadelijke 'vertier' afneemt, om hen tegen zichzelf te beschermen, op weg naar de 'volmaakt veilige ballenbak samenleving'? Komt dat doel dan dichterbij? Of leiden al die opgekropte, 'verboden' pleziertjes op enig moment tot een wereldbrand? 

 

Pervers genoeg gaat die vlieger ook op voor het 'bevrijden' van verboden activiteiten, die daardoor niet langer 'spannend' zijn. De 'bevrijding' is goed bedoeld, maar zodra het 'Geeuw!' slaapverwekkend saai en doodnormaal is, blijkt dat wat men zelf voor de activiteit hield die tot tevredenheid stemde niet de échte drijfveer te zijn geweest. Evident aan het eind van deze bijdrage geen 'conclusie', anders dan dat zelfonderzoek een verwaarloosd bouwterrein is in een tijd waarin de psychologie via haar behavioristisch geïnspireerde benadering de mens is gaan behandelen als een verzameling hedonistische trekpoppen. Hoogste tijd voor een Carlo M. Cipolla in de wereld van de psychologie en psychiatrie, die de onjuiste aannames bij kop en kont pakt, en het raam uit smijt. 

Go Back

Comment