Een psychisch trauma is een debiliserende conditie.
Anders dan bij een fysiek trauma kan de oorzaak ook buiten de directe individuele ervaring liggen. Het kan tijdelijk van aard zijn, en vanzelf, of met behulp van geringe aandacht genezen, of 'invalide' maken. Het kan ook na langere tijd van afwezigheid ineens weer manifest worden door een keur aan 'triggers'. Debiliserend verwijst hier naar het verlies van 'kwaliteit van leven' als gevolg van onproductiviteit, slapeloosheid, rusteloosheid en obsessie.
Voordat ik verder ga wil ik graag benadrukken dat ik geen arts ben, en geen psycholoog of psychiater, en dat bovenstaande inleiding tot doel heeft om helder te maken hoe ik er tegenaan kijk. Ik voel de behoefte om dit stukje te schrijven omdat ik eerder opmerkte dat ik in mijn eigen leven dingen heb meegemaakt die bij mij geen trauma nalieten, omdat ik het een plaats heb kunnen geven, 'vergeven en vergeten', of zelfs begrijpen, terwijl ik weet dat anderen in soortgelijke ervaringen blijven hangen. Waar ik aan toevoegde: 'Ik heb geluk gehad'.
Hoe een psychisch trauma ontstaat is in die zin nog altijd een enigma. Ook waar we collectief begrip hebben voor het ontstaan van trauma door een bepaalde gebeurtenis, betekent dat nog niet dat eenieder met zo'n soort ervaring dús getraumatiseerd is. Een Brits onderzoek na de 'Aberfan' mijnramp vond dat er direct na de ramp amper mensen waren die het geen plaats hadden weten te geven, en getraumatiseerd waren. Maar nadat de media het vijftig jaar daarna oprakelden en er volop aandacht aan schonken wemelde het ineens van de mensen die claimden getraumatiseerd te zijn. Met inbegrip van mensen die individueel geen verlies hadden geleden en het nieuws destijds hadden moeten vernemen uit de krant, van de televisie, of van de verhalen van anderen. Een socioloog die erover schreef merkte op dat die 'conditie' in veel gevallen niet viel te herleiden tot 'repressie' van originele gevoelens, maar dat er sprake was van een door de media geïnduceerd trauma, in een tijd waarin trauma toegang gaf tot 'regelingen'.
Tegen die achtergrond noteerde ik hier al eerder dat ik mij realiseer dat iemand die getraumatiseerd is door het 'slavernijverleden' van de voorouders niet noodzakelijk heel uitgekookt toneel speelt ten bate van de 'regelingen', in die zin dat hij of zij wel degelijk lijdt. Onproductief is, lijdt aan slapeloosheid, rusteloosheid en geobsedeerd is door dat thema. Wie daar geen last van heeft, ook al heeft men zelf ook voorouders die 'tot slaaf gemaakt' werden, zal geneigd zijn de schouders op te halen, en te roepen: 'Get a Life!', stel je niet aan! Wat vervolgens bij de klager leidt tot een defensieve reactie die het trauma erger maakt, tot het voert naar woede-aanvallen omdat men zich miskend voelt/weet, of suïcide. Merk ook op dat trauma, zo gedefinieerd, ook kan worden opgewekt bij mensen die niet eens voorouders hadden die 'tot slaaf gemaakt' waren.
Volgens die socioloog was het zaak de maatschappij te 'wapenen' tegen dat soort verval door karig te zijn met 'regelingen'. En herdenkingen sober te houden. Wat lijnrecht indruiste tegen de trend toen hij dat schreef, wat hem op behoorlijk wat kritiek kwam te staan, waar de pers eerder steeds vaker op jacht ging naar 'smeuïge' verhalen om aandacht te krijgen en de oplage en kijkcijfers te doen groeien, of in elk geval niet weg te laten zakken. Boeken, documentaires, films. Heroïsche verhalen over gewonnen oorlogen, en overwonnen tegenslag, zorgen voor 'wapening'. Verhalen die schuld induceren, of versterken, of verwijzen naar verlies of lafheid, of gemiste kansen, naar de tragische kanten van het leven, breken die 'wapening' af. Ze voeden de woede, gevoelens van verlies, schaamte, het verlangen naar revanche en 'regelingen'. En er zijn gevallen beschreven waarin 'slachtoffers' zich dingen 'herinnerden' die ze helemaal nooit hadden meegemaakt. Een 'False Memory Syndrome', maar met alle verschijnselen van een serieus trauma. Sterker nog, 'FMS' werd aanvankelijk geïdentificeerd als consequentie van een therapy ('Recovered Memory Therapy') die uitging van het idee dat verschijnselen die wezen op trauma, zoals hierboven genoemd, verwezen naar een actuele gebeurtenis die de patiënt onderdrukte. Mijn stelling is dat wat in een therapeutische omgeving met het individu tot ernstige dwalingen kan leiden, ook in de gemeenschap mogelijk is met grote groepen.
Naast individuele trauma's zien we in de literatuur ook erkenning voor 'nationale trauma's'. Gebeurtenissen die vaak worden opgerakeld met de volzin: 'Iedereen weet nog waar hij/zij was op het moment dat…….'. En dan in relatie tot een tragische gebeurtenis. 'Groepstrauma' kan ook betrekking hebben op iets waar niemand die nog leeft ook daadwerkelijk bij betrokken was, maar levend gehouden via herdenkingen, of via de media weer tot leven wordt gewekt. De 'Holocaust', de 'Diaspora', het 'Slavernijverleden', de 'Holodomor'. Elke gebeurtenis als een gekoesterd collectief trauma dat van generatie op generatie wordt overgedragen en recht geeft op aandacht, vergelding en 'regelingen'.
Hoe bereik je nou dat meer mensen kennis nemen van dat soort ontsporingen en excessen, en dan bij zichzelf denken: 'Ik heb geluk gehad', om vervolgens met verdubbelde energie aan de slag te gaan om van hun leven een productief succes te maken, heerlijk te slapen, zonder therapie of pillen, zelfs als ze wel degelijk dingen hebben 'meegemaakt'? Hoe kan de maatschappij bijdragen aan het voorkomen van trauma, naast inspanningen ter voorkoming van oorlog en catastrofes? Fascinerende vraag waar ik geen kant en klaar antwoord op heb, maar in een tijd waarin een verkiezingsuitslag, of een verloren voetbalwedstrijd al voldoende is om mensen uit hun slaap te houden op een debiliserende wijze, terwijl ze hun woede, frustratie en blinde haat jegens degenen die hen dat hebben 'aangedaan' omzetten in (dreiging met) geweld, of de vraag om mensen die hen dat hebben 'aangedaan' op te sluiten, buiten te sluiten en op te jagen, is het niet vreemd dat het zo verschrikkelijk onrustig is in de wereld.
Het komt mij voor dat we nog eens goed na moeten denken over onze bereidheid om elk ongemak serieus te nemen, en van de kansel te roepen dat het tijd wordt voor een 'regeling'. En verkondigen dat een samenleving die er de schouders over ophaalt tekort schiet. Ook, en misschien wel vooral, om de mensen die daadwerkelijk gevaar lopen, zoals dat meisje van tien dat nu voor haar leven vecht na systematische mishandeling door haar pleegouders, maar nergens gehoor kreeg, te kunnen redden. In een wereld waarin iedereen claimt te zijn mishandeld valt zo'n noodkreet niet meer op. En dan vallen er doden.