Toen in ons deel van de wereld de kerken begonnen leeg te stromen, waarschuwden prelaten en diep gelovige burgers voor het dreigende verval.
Hun plaats werd ingenomen door ‘wetenschappers’, waarmee in het voorbijgaan de scheiding tussen kerk en staat werd geslecht. ‘Wetenschappers’ staat hier welbewust tussen aanhalingstekens, maar niet omdat ik de wetenschap slecht gezind ben. Integendeel! Maar wetenschap is neutraal, en gericht op het vinden van feiten en natuurkundige wetmatigheden. Wetenschap is niet dienstbaar. En elke oprechte wetenschapper leert al snel één ding: Hoe meer je weet, hoe nadrukkelijker je beseft dat je slechts aan het begin staat van een oneindig lange weg. Wie zich wetenschapper noemt, en die bescheidenheid mist, hoort thuis in een kerk. Niet op een universiteit of hogeschool.
De wereldwijde ‘March for Science’ die zaterdag in 518 steden werd georganiseerd, als reactie op een ‘post-truth’ samenleving, is een manifestatie van de prelaten en diep gelovige burgers die met religieuze passie hun onmisbaarheid aan de man/vrouw proberen te brengen. Als hun kerk leegloopt, hoe moet het dan met de wereld? (En hoe komen ze dan aan geld voor hun eigen levensonderhoud en hobby?)
Jaren geleden discussieerde ik met een econoom over de problemen in de wereld na de ‘kredietcrisis’, die nagenoeg geen enkele econoom met status had voorzien. Simpelweg omdat hun modellen het niet ‘aangaven’. En bijna verdween onze totale beschaving door het putje. Maar met veel kunst en vliegwerk werd het aan alle kanten rammelende project, met de Dollar als wereldhandelsmunt, opgelapt, en verder maar weer. Toen ik mijn onvrede kenbaar maakte door te waarschuwen voor ‘bijltjesdag’ als het opnieuw fout zou gaan, kreeg ik een blik van: ‘Dat kun je niet menen!’
In de hoofden van prelaten en diep gelovigen kan de wereld niet buiten hen, en hun ‘uitleg’. De traditionele kerkelijken hadden als excuus dat ‘de mens wikt, maar God beschikt’. Wetenschappers die een te grote broek aantrekken kunnen die smoes niet gebruiken, maar beroepen zich erop dat het een ‘leerproces’ is. De vorige generatie had dan zitten pitten, maar zij zijn wakker! Tot het opnieuw fout gaat. Maar dan zijn zij, hopelijk, al met pensioen, of overleden. Dus schoppen ze bij elke crisis het blikje zo ver mogelijk vooruit.
In de Marxistische Sovjet-Unie werd de wetenschap op een voetstuk geplaatst, en werkte men alles planmatig uit. Het werd geen succes. En toen de hele boel krakend ineen stortte, was het ook daar ‘bijltjesdag’ voor de pretentieuze garde ‘betweters’. Na een kortstondige chaotische periode, waarin het land werd leeggeroofd met behulp van ‘westers kapitaal’, herleefde de belangstelling voor de orthodoxe religie. Kerken werden gerestaureerd, en nieuw gebouwd. Noem het een cyclische reactie. Maar het heeft in ons deel van de wereld niet tot introspectie geleid. Slechts tot minachting voor de ‘Sovjet-collega’s’, die niet de ‘juiste modellen’ hadden.
Vorige week schreef Judith Herzberg een blij-makende column in NRC over onderzoek dat zij zelf ging doen. Onbetaald, maar met passie. Zoals het hoort. (Die passie). Om uit te zoeken waarom de vagina van vrouwen zo ‘zuur’ is, waar die zuurgraad bij mensapen neutraal is. Wie weet vindt ze de oorzaak, en blijkt die bruikbaar om het leven van toekomstige generaties beter te maken? Maar daar gaat het in de échte wetenschap niet om. Ze is gewoon razend nieuwsgierig. En dat is gezond. Ze wil ook, anders dan velen op de ‘academie’, wetenschap verbreden. Niet alleen de opinie van mensen met een diploma meewegen, maar ook kijken naar wat mensen ‘daarbuiten’ voor oplossingen bedenken. Met een verwijzing naar ‘charlatans’ als Antoni van Leeuwenhoek, die in een achterkamertje, en in zijn ‘vrije tijd’, baanbrekende ontdekkingen deed.
Als ik dan lees dat één van de sprekers op het Museumplein, de sympathiek ogende Canadees/Nederlandse 'Erasmus' hoogleraar 'empirische sociologie', die eerder werd uitverkoren om de niet bijster democratische Europese Commissie te adviseren, nu in het kader van de ‘March for Science’ aandacht vraagt voor het feit dat Einstein een vluchteling was, en de vader van Steve Jobs uit Syrië kwam, denk ik: ‘Wat heeft dat met wetenschap te maken?’ Ik ben een fervent voorstander van het vrije verkeer van mensen, ideeën en personen (die zich weten te gedragen). Maar dat bouwen aan een wereldwijde ‘consensus’ is eerder een bedreiging. Hoe pervers ook, maar grote wetenschappelijke doorbraken, bloedstollende literaire meesterwerken, en aangrijpende kunst, zien we vooral in tijden van repressie en oorlog. Dat is tot op zekere hoogte verklaarbaar, maar het vertelt ook iets over de mens, en haar geïdealiseerde structuren, dat tot nadenken stemt. De organisatie van een wereldwijde ‘synode’ irriteert mij als zodanig niet. Maar ik vrees dat er weer het nodige publieke geld in is gaan zitten. En dat overheden op de achtergrond een belangrijke vinger in de pap hebben.
Overigens zie je daar exact waarom mensen als ik kritisch zijn op ‘wetenschappers’, waar de vader van Steve Jobs wordt gepresenteerd als een ‘Syrische vluchteling’. Ja, de biologische vader van Steve Jobs werd (in 1931) geboren in Syrië. Als zoon van een puissant rijke landeigenaar. Maar ‘vluchtte’ in 1949 vanuit Beiroet, Libanon, waar hij studeerde aan de ‘Amerikaanse Universiteit’ naar de Verenigde Staten. Die keuze om Beiroet te verlaten, kort nadat de regio door de oprichting van de Joodse staat in vuur en vlam was gezet, was niet onlogisch. Maar wel iets heel anders dan wat er nu speelt. Steve werd zes jaar later geboren, en opgegeven voor adoptie. Het zal de band met zijn biologische vader niet verstevigd hebben, neem ik aan. Dus hoe is dit alles relevant? Anders dan als propaganda.
Om de wetenschap te redden, moeten we haar bevrijden uit de handen van degenen die haar misbruiken voor bestuurlijke doeleinden. Net zoals het een gouden greep was Kerk en Staat te scheiden, moeten we het huwelijk van Wetenschap en Staat ontbinden, om te voorkomen dat Wetenschap wordt doodgedrukt. En daarna moet worden 'herontdekt'.