Onder een 'omslagsysteem' verstaan we regelingen waarbij 'productieven' betalen voor 'niet-productieven'.
Via premies betalen de 'werkenden' voor mensen die tijdelijk zonder werk zitten, door een geestelijke of lichamelijke handicap niet kunnen werken, of die een bepaalde leeftijd hebben bereikt, en daardoor aanspraak kunnen maken op de AOW. Dat systeem was gebaseerd op 'solidariteit', en stamt uit de tijd dat we nog neerkeken op openlijk beleden egoïsme. Die tijd ligt ver achter ons.
In eerste aanleg was het een tamelijk bescheiden systeem, dat geld kostte, maar ook geld opleverde. Relatief dure arbeidskrachten met veel 'dienstjaren', maar niet meer zo productief, werden vervangen door jonge, productievere krachten, die daardoor ook carrière maakten, en hun inkomen zagen toenemen. Naast de uitkeringen, waren er ook de 'beheerkosten', oftewel 'overhead'. Zolang de regelingen simpel waren, en fraude algemeen werd beschouwd als immoreel, vielen die kosten mee.
Naast dit systeem van georganiseerde solidariteit waren er altijd al de kosten voor collectieve zaken, zoals de zorg voor de infrastructuur, en veiligheid, middels politie en leger. In een klassieke (Adam Smith) kijk op de economie zijn dat kosten, en zijn degenen die daarvoor vrij worden gemaakt van het productieproces 'niet-productief'. In die zin maken ze deel uit van dezelfde groep als de werklozen, arbeidsongeschikten en gepensioneerden, hoewel betrokkenen uiteraard wel arbeid verrichten. Strikt genomen zijn ze echter een kostenpost, en een remmende factor in economisch opzicht.
Er waren echter ook bedrijfsmatige activiteiten die door de overheid waren opgezet, om welke reden dan ook, die autonoom inkomsten genereerden voor de Staat. 'De Staats Mijnen'. De 'Nederlandse Spoorwegen'. En ga zo maar door. Sommige van die bedrijven waren eigenlijk zuiver commercieel, en de mensen die er werkten waren ook geen ambtenaar in de zuivere zin. Andere bedrijven genereerden wel inkomsten die geacht werden de kosten te dekken, maar werden overwegend toch gezien als een 'publieke dienst', zoals de 'Posterijen', met de 'Post-Bank'. Té belangrijk om in handen te geven van het 'particulier initiatief', en maar afwachten wat er van komt.
Twee trends zorgden voor een kostenexplosie van het totale 'collectieve' bouwwerk. Initiatieven vanuit de politiek die het systeem van de uitkeringen onmogelijk ingewikkeld maakten, waardoor de 'beheerkosten' finaal door het dak gingen, zonder dat degenen die geholpen moesten worden, of na een arbeidzaam leven mochten genieten van een 'oude dag', er ook maar iets wijzer van werden. Sterker nog, die regelingen zelf werden systematisch uitgekleed. En de andere trend was de golf van 'privatiseringen'.
Beide oorzaken zijn contra-intuïtief. Bij 'privatisering' denk je juist aan kostenreductie, of zelfs inkomsten voor de overheid bij verkoop van een 'bedrijf' aan 'investeerders'. Maar slechts in een zeer gering aantal gevallen klopt dat beeld. In andere gevallen leidde het eerder, over de hele linie gezien, tot een spectaculaire verhoging van de kosten voor de overheid, en dus de belastingbetaler, door toegevoegde 'diensten' die moesten onderhandelen over contracten, waar de overheid eerst alles zelf autonoom kon bepalen. En in het verlengde daarvan een wolk van 'toezichthouders', 'controleurs', 'fraudebestrijders' en 'overlegorganen'. Wat het 'geprivatiseerde' bedrijf aan kosten wist te besparen door de werknemers uit te knijpen, ging als regel al op aan de veel hogere kosten voor het 'management'. Maar daarnaast groeiden 'ministeries' en tal van 'overheidsorganen' als kool door een groeiend aantal nieuwe 'taken'. IJverig geholpen door politici die zich een ongeluk schreven aan steeds maar meer wet- en regelgeving.
Die ver doorgevoerde complexiteit van wet- en regelgeving binnen het sociale stelsel, veelal zelfs verkocht met als argument dat het kosten zou besparen, door er op toe te zien dat mensen niet meer kregen dan waar ze 'recht' op hadden, zorgde er eveneens voor dat de 'beheerkosten' van het hele sociale bouwwerk explodeerde, waardoor de totale kosten spectaculair toenamen, terwijl de feitelijke zorg werd uitgekleed. Het programma 'Opgelicht' had juist deze week een stuk over iemand die 'samenwerkte' met gemeenten om mensen met een uitkering weer aan het werk te krijgen. Hij werd daar zelf wel rijk van, en de mensen met een uitkering werkten zich een slag in de rondte, maar kregen nooit een salaris. En de ambtenaren die met die oplichter in zee gingen aten er zelf niet alleen geen boterham minder om, maar kregen alleen maar meer 'werk', waarvoor ze wél betaald werden.
Dat 'waterhoofd' betaalden we niet uit wat we op de 'productieven' konden verhalen, als je daaronder exclusief diegenen verstaat die iets 'produceren' in de klassieke betekenis (Adam Smith, dus). We hadden het aardgas. Maar dat is nu op. En we lokten multinationals en puissant rijke individuen die in eigen land de belasting wilden ontduiken, met 'vriendelijke tarieven' die voor Nederlanders niet zijn weggelegd. Dat lijkt nu ook op zijn eind te lopen, nu tal van landen manieren bedenken om de inkomsten en het vermogen van die 'Rijken der Aarde' in hun eigen land te kunnen belasten. En we 'handelden'.
Steeds als je Rutte, of onze Koning hoort, dan is men trots op Nederland als 'handelsland'. Voor een niet onbelangrijk gedeelte is dat een 'Free Lunch', waar we via 'heffingen' op de doorvoer van goederen geld binnenkrijgen, zonder dat we er iets voor hoeven te doen. Voor de rest hebben we het eigenlijk ook weer over een 'omslagsysteem', maar dan internationaal. Dat wil zeggen, China, Korea of India produceren iets, dat wij importeren, en dan met winst doorverkopen. 'Money for Nothing' is wat sterk aangezet, maar vergelijk het met een boer die zonder subsidie zijn bedrijf wel zou kunnen sluiten. Ik benadruk nog maar eens dat veel mensen binnen een 'omslagsysteem', die feitelijk betaald worden door de 'productieven', wel arbeid leveren, maar ze produceren niks. Ze zijn afhankelijk van producenten die hen geld geven. Direct, als een vergoeding voor bepaalde 'diensten', of in de vorm van een subsidie, zoals het geval is wanneer een land 'heffingen' oplegt over ingevoerde producten. Of de kosten van 'inspecties' en andere handelingen zonder 'meerwaarde' doorberekenen aan de producent.
'Westerse' landen kennen een bonte verzameling wet- en regelgeving, met inbegrip van uiteenlopende 'rechten' en 'patenten' die, zonder dat er arbeid hoeft te worden verricht, afgezien van 'beheerkosten', zoals administratie, scheepsladingen met geld binnen brengen. 'Afgeroomde' winst die eigenlijk de producent toekomt, en de partij die de logistieke dienstverlening voor haar rekening neemt, wat zonder wettelijke bepalingen niet snel een 'westers' bedrijf zal zijn, omdat die nou eenmaal te duur zijn. Maar via wet- en regelgeving dwingen we de producent tot 'solidariteit' met ons. Lichtelijk beschamend als je er goed over nadenkt, maar in deze tijd is alleen egoïsme bij een ander immoreel. Wij hebben er gewoon 'recht' op. Toch?
Het punt is, dat juist nu het gas op is, ons 'belastingparadijs' leegloopt, en de EU met het idee rondloopt de bijdrage van de weggelopen Britten simpelweg te verhalen op de resterende landen, terwijl de politici toezeggingen doen aan de NAVO om al die 'Regime Change' operaties te kunnen blijven bekostigen, het niet eens een 'koude douche' is als de wereldhandel nu krakend tot stilstand komt door de oplaaiende mondiale 'handelsoorlog' en 'sancties', maar dat we hier in Nederland, maar ook in tal van andere 'westerse' landen simpelweg vacuüm worden gezogen.
Dat we elke week in het 'nieuws' mogen horen dat het fantastisch gaat met ons land, en het GDP groeit als kool, door de huizenmarkt en het geld dat de overheid in het 'omslagsysteem' pompt, waardoor iedereen 'werk' heeft (maar niks produceert), heeft volgens mij te maken met het feit dat ze in de politieke top 'nattigheid' voelen. Ze willen zich er straks op kunnen beroepen dat 'niemand het aan zag komen' als het mis loopt. Schuld van iedereen, maar zéker niet van onze eigen politici, en adviseurs!
Mijn vrees is, dat als dat gebeurt, de reflex zal zijn het 'omslagsysteem' te redden, inplaats van het te 'stroomlijnen' door de aanspraken weer 'ouderwets' simpel te maken, échte solidariteit weer in ere te herstellen, en de overheid een taak geven om weer 'ouderwetse' producenten, inplaats van 'Hoofdkantoren', te interesseren om zich in Nederland te vestigen. Of desnoods het aloude 'staatsbedrijf' weer af te stoffen om mensen aan écht werk te helpen. Vooralsnog zie ik alleen maar initiatieven om produceren in ons land duurder te maken, en de 'mainport-functie' van Schiphol vakkundig om zeep te helpen, bijvoorbeeld.
Adam Smith is er al langer helemaal klaar mee………