Mandela is dood en begraven.
Met ruime voorsprong het 'media-event' van het afgelopen jaar. Ook al omdat het werd voorzien, door de snel slechter wordende gezondheidstoestand van de oud-verzetsstrijder, konden de diverse componisten van overlijdens-bijlagen en 'speech-writers' geruime tijd werken aan hun proza. 'Jan-en-Alleman' voelde zich geroepen de nagedachtenis aan de bij zijn leven reeds heilig verklaarde terroristenleider te kapen, teneinde er een politiek of commercieel slaatje uit te slaan.
Let wel! Persoonlijk heb ik de man nooit ongenuanceerd weggezet als een 'terrorist', maar u zult de hypocriete kruipers de kost moeten geven die de man vijftig jaar geleden het liefst in het openbaar hadden opgeknoopt, omdat hij gewelddadig verzet tegen het apartheidsregime noodzakelijk achtte.
Tijdens mijn bezoek aan Berlijn, afgelopen weekend, was één van de musea die ik graag wilde zien, het 'Stasi-museum'. In de gidsen die ik vooraf raadpleegde niet veel meer dan een voetnoot. Maar in mijn beleving één van de meer indrukwekkende musea die er in die stad zijn. De imponerende, doodsaaie kantoorkolossen van waaruit de 'Stalinistische' terreur werd georganiseerd, liggen in een verre van inspirerende woonwijk.
De bijna lachwekkend ouderwetse parafernalia die tentoongesteld zijn, waarmee de Oost-Duitse geheime dienst haar eigen burgers, en het 'Westen' bespioneerde, zijn nu meer tragikomisch. Kleine camera's in knoopsgaten. Microfoons in horloges. Een Oost-Duitse 'boevenwagen'. En een speciaal geprepareerde Trabant voor het maken van filmopnamen op de openbare weg. Ook al was het diep-trieste resultaat, met vele doden tot gevolg, naast een repressief klimaat waar we nu nog volop schande van spreken, allesbehalve lachwekkend.
Dat de totale productie van de Stasi aan archieven, in iets van veertig jaar, overeen komt met wat de Amerikaanse NSA tegenwoordig in één dag voor toekomstige referentie opslaat, heeft uiteraard ook alles te maken met wat er toen technisch mogelijk was. En niet met de intentie.
Waarom ik er hier naar verwijs, komt eigenlijk meer door de carrière van het laatste hoofd van de Stasi, de heer Erich Mielke, afgezet tegen die van Mandela. In de jaren dertig streed hij mee aan de kant van de 'Internationale Brigade' in Spanje tegen de fascisten van Generaal Franco. Terwijl Hitler-Duitsland volop Franco steunde. Waarbij de Luftwaffe onder andere Guernica plat bombardeerde.
Daarna manifesteerde hij zich, onder een schuilnaam, in het Franse verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog, totdat hij in 1944 werd opgepakt, en te werk werd gesteld in Duitsland, bij de organisatie 'TODT', die onder andere de autosnelwegen bouwde ten behoeve van het militaire transport.
Had Nazi-Duitsland het langer volgehouden, en Mielke had zich in gevangenschap doodgewerkt, zoals zovele anderen, dan hadden velen hem nu als een verzetsheld geëerd. Maar zijn felle antifascisme, en het gegeven dat de Sovjet-Unie een jaar na zijn internering als winnaar uit de bus kwam, gaven hem 'vleugels'. Conform de afspraken in Yalta tussen Roosevelt, Stalin en Churchill, kreeg de Sovjet-Unie zeggenschap over de veroverde delen van Duitsland, behoudens Berlijn, waarvan gedeelten moesten worden afgestaan aan de Amerikanen, Engelsen en Fransen. De vleugels van Mielke voerden hem in een andere richting. En leidden er uiteindelijk toe dat hij in 1990 alsnog de bak in draaide voor een aanslag in 1931, waarbij twee politieagenten om het leven kwamen, en waarvoor hij in 1933 door de Nazi-rechtbank bij verstek werd veroordeeld.
Je vraagt je af, waarom hij nooit berecht is voor de wandaden van de Stasi, waar hij rechtstreeks verantwoordelijkheid voor droeg. Maar vermoedelijk wist hij meer dan zijn vijanden lief was, en was het een té groot risico hem voor het gerecht te slepen? Bedenk dat we het hebben over 1990, toen instituten als 'Guantánamo', 'Bagram', 'Abu Ghraib', de geheime (militaire) rechtbanken, en geautoriseerde foltering van gevangenen in 'het Westen' nog ondenkbaar waren.
De vraag die zich aan mij opdrong, bij het lezen van Mielke's levensgeschiedenis in dat Stasi-museum, afgezet tegen de bewierookte Mandela, is vooral hoeveel kansen je krijgt, als mens, om de verkeerde beslissingen te nemen? Mandela die door zijn ex-vijanden nog op handen wordt gedragen, omdat de wind uit een andere hoek was gaan waaien toen hij tenslotte werd vrijgelaten, terwijl de heldendaden van Mielke gekuist zijn in de meeste publicaties die erover te vinden zijn op het internet, om hem zo zwart mogelijk af te schilderen. Het attendeerde mij er nog eens op dat de geschiedenis ongenuanceerd oordeelt, als je 'm niet zelf mag schrijven. Geen wonder, wellicht, dat de mensen die boven komen drijven in politieke stromingen die op enig moment de macht naar zich toe trekken, die angstaanjagende behoefte hebben de controle over het schrijven van de geschiedenis voor geen prijs uit handen te geven!
Dat Mielke geen vrede zal hebben gehad met de afloop, dat lijkt mij duidelijk. Maar hoe moet Mandela zich op het eind gevoeld hebben, als 'allemansvriend-tegen-wil-en-dank'? Al die hypocriete hoogwaardigheidsbekleders en journalisten uit landen, die destijds door dik en dun het apartheidsregime steunden, tot dat onhoudbaar werd, die een stukje van Mandela's ziel meegristen tijdens de theatrale ceremonie na zijn overlijden. Wie van hen was bekend met zijn politieke standpunten? Mandela was verworden tot de verpleegster op het Droste-blik. Ad infinitum herhaald als 'poster-child', tot er niets van over blijft. Geprostitueerd voor politieke en commerciële doeleinden tot ver na zijn dood.