Op allerlei niveaus groeit de bezorgdheid over waarneembare bestuurlijke instabiliteit.
Afhankelijk van wie er zijn of haar licht over laat schijnen, wijst men naar geselecteerde oorzaken. De één noemt 'Russische Inmenging'. De ander 'Vervreemding'. De volgende het cynisme onder 'Bestuurders'. Dan weer gaat het over 'Populisten' met 'irrationele eisen' die de bevolking het hoofd op hol brengen. In een commentaar onder mijn bijdrage van gisteren stond Willem, die mij langs die weg regelmatig voedt, stil bij een analyse van de vermaarde Canadees/Amerikaanse econoom Galbraith, over de werkelijke macht in de samenleving.
In elke analyse schuilt altijd wel een snipper die inderdaad in verband te brengen is met een bepaalde geobserveerde ontwikkeling. In sommige analyses zijn de snippers wat groter dan in de andere. Mijn stelling hier is, dat het geheel te complex is om te bevatten, en dat het daarom aanbeveling verdient om 'de markt' te laten bepalen hoe de hazen lopen, terwijl bestuurders zorgen voor een stevig fundament. Dat uitgangspunt hebben we in 'het westen' verlaten.
Met de 'Val van de Muur' veranderde er van alles in de wereld. Maar de belangrijkste verandering was een megalomane overconfidentie die zich meester maakte van 'het westen'. Niet slechts van een bestuurlijke elite, die 'Het Einde van de Geschiedenis' afkondigde, maar van alles en iedereen. Van 'links' tot 'rechts' was er het gevoel dat we 'gewonnen' hadden. En dat we nu nog slechts de 'puntjes op de 'i'' hoefden te zetten. Niet dat we ons niet bewust waren van de onderlinge verschillen in 'eigen' gelederen, maar de uitkomst van de 'Koude Oorlog' was voor allen de bevestiging dat we de sleutel naar het 'Paradijs' hadden gevonden.
Het was de spreekwoordelijke hoogmoed die komt voor de val.
Waar je ook kijkt in 'het westen' zie je bestuurlijke chaos. Wat we waarnemen, is van een volledig andere orde dan de onrust die er ook in het verleden al wel was, zoals rond de oorlog in Vietnam, en de culturele schokken die dat met zich meebracht. In mijn beleving is er één alles overstijgende oorzaak, en dat is 'Geld'. Niet 'Kapitaal', nodig als smeermiddel in een economie, maar in de betekenis van het Bijbelse 'Gouden Kalf', die mythische vertelling die in simplistische termen tracht duidelijk te maken dat 'gemeenschapszin' verdwijnt als we ons met heel ons hebben en houden overgeven aan de ambitie om onze individuele rijkdom te optimaliseren.
Dat is geen 'links' verhaal. Het is het verhaal dat Adam Smith vertelde in zijn 'Wealth of Nations', met die nadruk op 'Nations', en zijn even belangrijke, maar genegeerde 'A Theory of Moral Sentiments'.
Smith werd niet 'verkeerd begrepen' door degenen die er met zijn boodschap vandoor gingen om 'Individual Greed' te promoten. Het gros van de mensen die naar Smith verwijzen kennen zijn werk alleen van 'horen zeggen'. Anderen leggen het naast zich neer, omdat de 'Hoog Technologische' samenleving van nu andere eisen zou stellen. Weer anderen kotsen hem uit, omdat ze de voorvechters van het 'roofkapitalisme' geloven, die hem als hun 'Gouden Kalf' vereren. En het netto resultaat is een verzameling egoïsten die niet begrijpen waar 'Wealth' vandaan komt, maar alleen weten dat zij er 'Recht' op hebben. Zo niet om de bloemetjes buiten te hangen, dan om de 'wereld te verbeteren'. Elk met eigen 'verbeterpunten'.
In de tijd dat Galbraith het boek schreef waar Willem naar verwijst, was de Verenigde Staten nog een hoog ontwikkelde natie met een omvangrijke industrie. Ook toen al met veel nadruk op de productie van militaire toepassingen. In de beroemde afscheidsspeech van Eisenhower, waarin hij het Amerikaanse volk waarschuwt voor het 'Military Industrial Complex', zag hij hoe gevaarlijk dat kon zijn. Maar zijn opvolgers, na Kennedy, hadden er lak aan. En toen dat, met horten en stoten, resulteerde in een klinkende overwinning op het communisme, zonder dat er een schot was gelost, anders dan in de 'periferie', brak de volgende fase aan: De uitbouw van het 'Financial Military Complex'.
Waar in de wereld van Eisenhower en Galbraith de politiek werd bedreigd, respectievelijk inmiddels ondergeschikt was aan een elite in de 'bedrijven', verschoof dat na de 'Val van de Muur' naar de 'banken'. Financiële instellingen, onder controle van ambtenaren, bankiers en 'snelle jongens' kregen de sleutels van het kasteel, en braken het tot de grond toe af. De tijd van 'soevereine natiestaten' was voorbij. Waar de fabriek stond, of het 'research-centrum' was zonder betekenis. Wat je nodig had, 'kocht' je met vers geperste Dollars. Het ging erom de 'Geldstromen' te bewaken. Wat daarvoor nodig was, naast complexe 'Self Serving' regelgeving die de 'marktwerking' om zeep moest helpen, was een machtig leger, de bereidheid om dat leger te gebruiken waar een land tóch weer de kant op ging van luisteren naar het plebs, én het voeden van de bereidheid van het plebs om te consumeren op krediet.
Vorige week vertelde iemand mij de anekdote van een ontmoeting tussen de CEO van 'Ahold' met een zeventwintig jarige 'Investment Banker' uit Londen, die kwam vertellen wat 'zijn' bank van Albert Heijn verwachtte. De CEO van het mega-bedrijf was 'not amused', en mompelde dat als een 'snotneus' van zevenentwintig, zonder personeel, en zonder eigen geld, de directeur van een multinational kon vertellen wat hij wel, en niet moest doen, er iets fundamenteel mis was. En dat lijkt mij de 'Understatement of this Century'.
Na de 'Kredietcrisis' leek het er kortstondig op dat het kwartje gevallen was dat we op de verkeerde weg waren. Maar nadat de belastingbetaler de tekorten had aangevuld, via oplopende staatsschulden en gecoördineerde 'drukpers-activiteiten', kort daarna gevolgd door terugkerende 'consumptie-op-krediet/afbetaling', en aansporingen aan de overheden om geld uit te geven aan 'Regime-Change' activiteiten en andere avonturen zonder rendement, is het nu écht 'Kermis'!
In de landen die produceren telt men de knopen, en zet men de hakken in het zand. Niet dat ze uit zijn op een confrontatie, of ons willen straffen voor onze zelfoverschatting. Daar hebben we hen ook niet voor nodig. Maar waar wij denken dat zij ons nodig hebben, zijn zij ervan overtuigd dat wij zullen merken dat wij hen nodig hebben. Ik denk dat zij gelijk hebben. En dat we niet ver af zitten van het moment waarop we ontdekken dat 'LifeStyle' geen product is, maar een verkooppraatje. En dat schuld meer is dan een abstracte reeks enen en nullen in een database. En dat een groep kissebissende, tot de tanden bewapende egoïsten die min of meer toevallig bij elkaar in de buurt wonen, geen partij is voor een collectief, als we zo gek zijn om er een gewapend conflict van te maken.