Achteraf je gelijk halen over de ontwikkelingen in de wereld is doodsimpel.
Het is zo simpel, dat het in feite vruchteloos is om achteraf vast te stellen wie er gelijk had, en wie niet. Bij het uitbreken van de 'Eerste Golf Oorlog' hield ik mijn gehoor voor dat het de aftrap was van de 'Derde Wereldoorlog'. Leken en militair geschoolden die geen enkel vertrouwen hadden in het leger van Saddam Hoessein keken mij meewarig aan. Manmoedig probeerde ik hen uit te leggen wat ik voor mij zag, uitgaande van wat ik wist over Soenitische en Shiitische Moslims, Israëli's en de (toen nog) westerse 'Grootmachten', die zo kort na de implosie van de Sovjet-Unie de macht hadden om onze toekomst vorm en inhoud te geven.
Het was paarlen-voor-de-zwijnen. En zelfs nu nog kom ik wel mensen tegen die het een genoegen vinden om mij in te wrijven dat ik 'ongelijk' had. Terwijl ik van mijn kant nog altijd meen dat het een 'Bulls-Eye'-observatie was. Maar uiteraard zonder dat ik kan claimen gedetailleerd te hebben voorzien hoe die oorlog zich zou ontwikkelen. Dat zou doodeng geweest zijn.
Wat ons hier in de weg zit, is de term 'Wereldoorlog'. Er is nog nooit een waarlijk wereldomspannende oorlog geweest waarbij alle landen partij waren, en nadrukkelijk een kant hadden gekozen. Zelfs in veel landen die deelnamen viel geen schot, of hooguit op een afgelegen eilandengroep. Met andere woorden, dat je in ons deel van de wereld, op een verdwaalde terroristische aanslag na, gewoon door kon gaan met kijken naar je favoriete 'Talkshow', is niet strijdig met de notie dat er sprake is van een oorlog die niet beperkt is gebleven tot twee buurlanden die elkaar de oren wassen over een stel weilanden aan de grens.
Anderzijds begrijp ik uiteraard degenen die mij tekeer hoorden gaan tegen de beslissing om Irak op de knieën te krijgen, kort nadat dat land namens ons (in het westen) gruwelijke offers had gebracht in een volkomen uitzichtloze oorlog tegen Iran, waarbij Saddam bovendien alle zeilen bij moest zetten om de overwegend Shiitische bevolking te onderdrukken, die mij niet geloofden en dachten dat ik bedoelde dat het binnenkort atoombommen zou gaan regenen. En toen dat niet gebeurde de conclusie trokken dat ik het mis had.
Vervolgens kwam '9/11', waar Irak part nog deel aan had, maar voor 'de zoon van' was het een mooi moment om de klus van zijn vader af te maken. En mij gaat het niet om Saddam, wat een monster was. Maar om het gegeven dat de Verenigde Staten na het omvallen van de Sovjet-Unie meenden dat ze geen valide reden meer nodig hadden om een soeverein land te bombarderen, te sanctioneren, of cyber-invalide te maken, of in te grijpen in wie er in dat land aan de touwtjes trok. 'Soevereiniteit' was op slag een dode letter geworden. En zie wat het ons heeft gebracht.
De tachtigjarige oorlog was geen 'Wereldoorlog', maar de 'Wereld' die er toe deed was wel zoveel kleiner, dat het je vergeven is als je de vergelijking trekt, zo komt het mij voor. Een 'Wereldoorlog' is een oorlog waarbij zoveel strijdende partijen betrokken zijn, dat niemand kan claimen dat het een 'grensconflict' betreft. Het gaat om meer dan de vraag wie welk stukje land mag besturen en exploiteren. Het gaat om existentiële kwesties. En in al dat soort gevallen gaat het om het veroveren van de 'Hearts and Minds' van de mensen in het eigen kamp, om steun te verwerven voor de strijd, maar meer nog de 'Hearts and Minds' van de opponent om na de overwinning erkenning te krijgen, zodat de vrede getekend kan worden.
Gedurende de 'Koude Oorlog' slaagden we daarin. We hadden de betere propositie. In 1990, een jaar nadat de Sovjet-unie zich gewonnen gaf, met nog slechts wat schermutselingen rondom het lijk, lag de wereld aan onze voeten. En we deden eigenlijk alles fout.
Mijn stelling hier op dit blog is dat het voor een groot gedeelte puur onbenul was. Onvermogen. Euforie, met een vleugje wraaklust. Of, in sommige gevallen, wraaklust met een vleugje euforie. Maar op geen moment deden we wat we moesten doen. Daar zijn, naast puur menselijke tekortkomingen, verankerd in de menselijke psyche, twee weeffouten voor aan te wijzen. Om te beginnen zagen de wapenfabrikanten en daarmee versmolten militairen en geheime diensten vrede als een bedreiging. Ze moesten urgent nieuwe vijanden tot leven wekken, anders was het gedaan. En in het verlengde daarvan verkondigden economen, politici en 'pratende hoofden' dat 'Het Kapitalisme' had bewezen de sterkste te zijn. Op dit blog heb ik, met verwijzing naar Adam Smith, al talloze malen uitgelegd dat het 'roofkapitalisme', noch het 'Rijnlandmodel', beantwoorden aan wat Smith daaronder verstond, en waarom de verschillen belangrijk zijn. Ik zie geen mogelijkheid om dat in een paar regels voor deze bijdrage samen te vatten, maar je kunt natuurlijk ook een keer 'The Wealth of Nations' en 'The Theory of Moral Sentiments' zelf lezen, en je eigen conclusies trekken.
Kortom, in 1990 voorzag ik '9/11' niet, of hoe dat achtereenvolgens Afghanistan, Irak, Libië en Syrië in een gatenkaas zou veranderen. Maar je moest al wel ziende blind, en horende doof zijn om niet te beseffen dat die 'Eerste Golfoorlog' over olie ging. Olie en wapens. Wapens en olie. En dat de val van de Sovjet-Unie niet zou leiden tot het uitbreken van een wereldwijde vrede, maar het koortsachtig zoeken naar argumenten om de Sovjet-Unie te vervangen door nieuwe vijanden, al waren het dwergen in militair opzicht. Maar waar men uit zou komen bij dwergen, zou de drempel om het pleit met geweld te beslechten alleen maar lager worden. En inplaats van de 'gewapende vrede' van de 'Koude Oorlog', die veertig jaar had geduurd, vreesde ik een strijd die dusdanig slecht gedefinieerd kon worden in termen van 'goed' versus 'kwaad', dat we wel aan de 'kwade' kant moesten eindigen.
In de uitvoering werd het eerder nog beroerder dan ik in 1990 vreesde, omdat we ons van het kastje naar de muur lieten sturen. Het ene moment waren Iran, Syrië en Libië onze vrienden in de strijd tegen Al Qaida en ISIS, en het volgende waren Al Qaida en ISIS onze vrienden in de strijd tegen Syrië, Libië en Iran. Terwijl net over de grens Rusland en China duidelijkheid verschaften, korte metten maakten met wie de centrale regering onderuit probeerde te schoffelen, en alle ballen op het veroveren van de 'Hearts-and-Minds' speelden, wat hen geen windeieren opleverde.
Na dertig jaar in de 'speeltuin' ziet het er niet best uit voor ons, zo is mijn conclusie. Dat was in 1990 geen noodzakelijke uitkomst. Maar wel als je ziet wat we aan 'troepen' en 'generaals' in het strijdperk lieten treden, en hoe we onze opdrachten formuleerden. Wie écht, serieus dacht dat het mogelijk zou zijn om onze individualistische, op niets dan consumptie gerichte samenleving, waarin je 'Identity' het meest belangrijke is, uitgedrukt in 'Likes' op je 'Accounts', mondiaal tot norm konden verheffen onder bedreiging van drones en F-16's, en nu nóg niet ziet dat we ons dramatisch hebben vergist, heeft een probleem dat door geen therapeut verholpen kan worden. Of ze veilig kunnen worden opgeborgen in het 'Orwell-reservaat', met 'Two-Minutes'of-Hate' per dag, en een 'Ministry-of-Truth' die er voor zorgt dat de neuzen dezelfde kant op blijven wijzen, waardoor het nog met een sisser afloopt, durf ik u niet te vertellen.
Een andere manier om ernaar te kijken is dat je de wereld niet moet proberen te begrijpen, maar die moet nemen zoals hij komt. En dan heeft u gelijk als u zegt dat die 'Derde Wereldoorlog' pure paniek was. En was de 'Eerste Wereldoorlog' ook een fabeltje, in ons neutrale Nederland, duurde de 'Tweede' hooguit een paar dagen, alles bij elkaar opgeteld, als je er al iets van merkte, en was de 'Koude Oorlog' een storm in een glas water, terwijl de oorlog in Vietnam niks voorstelde op de eeuwigheid. '9/11'? Is dat niet het noodnummer dat je moet bellen in de Verenigde Staten als je hondje diaree heeft?
Iran zal niet, gesteund door Rusland en China, tot de tegenaanval overgaan in de vorm van een openlijke oorlog. In die zin is er nu geen onmiddellijke dreiging voor het uitbreken van een nucleaire winter. Maar als Trump de daad bij het woord voegt, en 52 doelen in Iran zelf van de kaart veegt als er een reactie komt, ziet het er niet best uit voor de wereld. Het lijkt mij zaak dit niet op zijn beloop te laten, want dat eindigt in tranen. Zonder dat ik u exact kan schetsen hoe, maar we hebben een ongunstige hand, die er door het offer van Soleimani niet beter op geworden is, en de tegenpartij weet het, dus bluffen heeft geen zin. Hoewel er nu reeds volop reacties zijn op het diplomatieke vlak, en in de vorm van aanvallen op Amerikaanse bases, naast 'cyber'-aanvallen die worden toegeschreven aan Iran, wil ik u graag wijzen op DIT artikel van Bernhard op het 'Moonofalabama'-blog, waarin hij valide observaties maakt. Ik realiseer mij dat de alternatieve uitleg van 'Lockerbie' velen het hoofd zal doen schudden, maar ik behoor zelf tot degenen die destijds in die andere, met tal van sterke indicaties, om niet te zeggen bewijzen omgeven uitleg, meer heil zagen dan in de verklaring dat Gadaffi er achter zat. Dat het een Iraanse vergeldingsactie was voor het neerhalen van een Iraanse Airbus vol passagiers door een Amerikaanse kruiser, lag ook meer voor de hand, maar had voor de Amerikanen erg vervelende consequenties. De erkenning van een verband zou impliceren dat de bemanning van de kruiser, en de politieke leiding in 'Washington', het bloed van 'Lockerbie' aan de handen had. Daarbij liep dat alternatieve verhaal via lieden die geacht werden voor de CIA te werken, en dat maakte het bijzonder pijnlijk. Daarmee zeg ik niet dat ik wel weet hoe het zit, en hoe dat complot in elkaar stak, maar wil ik slechts aangeven in wat voor soort tegenacties we moeten denken. De verspreide speldenprikjes van lokale milities en met Iran samenwerkende cyber-saboteurs, zijn niet de reactie waar de leiding van dat land op zinspeelt. Dus zet u schrap.
In een 'memo' van VIPS (Veteran Intelligence Professionals for Sanity) waarschuwen die deskundigen Trump om niet dezelfde fouten te maken als zijn voorgangers. Maar het is een trein die in 1990 is vertrokken, en doordendert op het doodlopende spoor, met eerder steeds meer snelheid. Wie wetenschappelijk onderzoek doet naar de vraag waarom grootse beschavingen in verval raken, hoeft niet verder te zoeken. Het voltrekt zich 'Live' voor onze ogen. Voer voor psychologen. Maar als ik claim dat ik het in 1990 goed zag, is dat niet om mijzelf op de borst te rammen, of pure bluf. De vraag die mij pijnigt is waarom anderen het niet zagen? En of de waarschuwingen van de mensen die het wel zagen niet juist als een rode lap op een stier hebben gewerkt. 'Hoezo kan ik dat niet doen?!? Watch me!!'