Tien jaar na 'Lehman' is er sprake van een zekere nervositeit.
Overal viert men uitbundig dat 'de economie' hersteld is, in die zin dat de prijzen van vastgoed en de consumptie weer terug zijn op het niveau van vóór 2008. Daarbij wordt in de meeste landen ook de werkgelegenheid genoemd, en spreekt men alweer van 'oververhitting' die zichtbaar zou zijn op de arbeidsmarkt, omdat bepaalde vacatures niet vervuld worden, wegens gebrek aan gekwalificeerd personeel.
Dat beeld staat in schril contrast tot het 'gesomber' in bijdragen over de economie op dit blog. Toch beweer ik dat ik met elk nieuw record op de beurzen, en elk juichbericht over het 'BNP' méér gelijk krijg. Ik ben mij er terdege van bewust dat menigeen die hier op mijn bijdragen over de economie stuit vindt dat ik typisch een 'Bear', oftewel een 'Doemdenker' ben, waar je beter niet naar kunt luisteren, omdat je dan te 'conservatief' bent, en niet profiteert van de meewind. De kritiek op mensen die het somber inzien in een tijd van voorspoed, is dat ze altijd wel weer gelijk krijgen, omdat de markt nou eenmaal een 'cyclisch' karakter heeft. Maar dat het niet betekent dat ze met hun negativisme gelijk hebben.
In Nederland deed de affaire rond ING veel stof opwaaien, waarbij uiteenlopende commentatoren zich opwonden over het 'geschonden vertrouwen', en dat ze niet begrepen dat die bankjongens niet door hadden hoe belangrijk het was dat het publiek 'vertrouwen' moest hebben in de bank die hun zaken behartigde. Nou ga ik niet zeggen dat dat helemaal niet belangrijk is, maar dat fenomeen van lak hebben aan je klant, of de kiezer, de kijker of de abonnée, als het maar geld oplevert, en/of belangengroepen tevreden stemt, is een maatschappelijk probleem. Sterker nog, dat ING een oogje toekneep om geld binnen te halen waar een crimineel luchtje aan zat, interesseert menige 'investeerde' helemaal niks, zolang de 'resultaten' maar goed zijn. En waar de overheid de omzet van criminelen schaamteloos optelt bij het 'BNP' om meer ruimte te hebben om geld uit te geven dat er niet is, is het typisch een gevalletje van 'Pot verwijt de Ketel' waar die overheid vervolgens een boete oplegt, die uiteindelijk wordt betaald door de klanten van die bank een poot uit te draaien. Met economie heeft dat soort gesjoemel niks te maken, maar het kan wel de 'druppel' zijn.
Waarom ik, ondanks alle Hosanna-berichten over de economie niet optimistisch ben, heeft alles te maken met mijn analyse van de 'Global Economy' als een inherent onstabiel systeem. En het ergert mij meer dan ik u zeggen kan dat degenen die tekenden voor het beleid 'post-2008' echt élke kans die ze hadden om de constructiefouten eruit te halen, om zeep hebben geholpen. Zoals ik tegen de ontwikkelingen aankijk, zijn we als dat hert midden op de weg in een aardedonker deel van de wereld, dat als aan de grond genageld blijft staan, omdat de zon op een onverwacht moment, en een ongewone plek op de horizon opkomt. Het is alleen niet de zon, maar het zijn de koplampen van een gigantische vrachtwagen met een blinde bestuurder.
Niet voor het eerst wijs ik naar het theoretisch onderzoek van de econoom Hyman Minsky, en anderen uit die 'school', maar DIT is echt een belangrijke aanvulling, omdat het beter laat zien waarom je niet kunt voorspellen wanneer een instabiel systeem implodeert, of hoe omvangrijk de 'lawine' zal zijn. Terwijl het tegelijk een warm pleidooi bevat om weg te blijven van instabiele 'bergen'.
'Post-2008' is het tegenovergestelde het geval. De 'verschillen' tussen 'Haves' en 'Havenots' is alleen maar verder toegenomen. Ongeveer de helft van wat we 'handel' noemen op de beurs van 'Wallstreet', en op andere aandelenbeurzen in de wereld komt nu voor rekening van 'algoritmen', met 'Centrale Bankiers' op de achterhand. 'Werk' is niet meer wat het was. En de rol die de steeds verder oplopende wereldwijde schuldenberg speelt wordt opzichtig onder het tapijt geveegd. We hebben niet alleen niks geleerd, maar ook de 'beleidsruimte' die er in 2008 nog was om de boel te redden, is er nu niet meer, met de rente op nul procent, en overheden en Centrale Banken die behangen zijn met triljarden aan 'Liabilities'.
Dat alles garandeert niet dat de volgende 'correctie' ook meteen de nekslag zal zijn, maar de mate van instabiliteit is nu eerder nóg groter dan in 2008. Daarbij spelen de grootmachten in de wereld verraderlijke geostrategische pokerspelletjes die klauwen vol geld kosten, die worden onttrokken aan de échte economie.
Naarmate we doorzetten op de ingeslagen weg, wordt een 'zachte landing' minder waarschijnlijk. Het is niet onmogelijk dat er in het diepste geheim allang een plan klaarligt om de hele zaak in één keer grondig te herstructureren als de 'Alles Bubbel' klapt, maar dan weten ze dat wel erg goed te maskeren!
Zelf speculeren over een vervolg is onbegonnen werk, omdat op voorhand niet valt vast te stellen hoe groot de schade zal zijn. Je kunt de instabiele regio's en 'markten' wel in kaart brengen, maar het is niet gezegd dat zij de klap niet zullen overleven als dat 'finale zandkorreltje' valt, en de 'berg' bezwijkt, zoals het in dat artikel waar die 'link' naar verwijst wordt voorgesteld. Instabiele delen kunnen het overleven. Stabiele delen kunnen worden meegezogen. De schade kan alomvattend zijn, of omvangrijk, maar ook partieel. De 'trigger' kan een relatieve kleinigheid zijn, zoals het omvallen van een 'gevestigde naam'. Zoals 'Tesla'. Maar ook een niet-economische gebeurtenis, zoals de strijd in Syrië, bakermat van de beschaving, waar tussen de Eufraat en de Tigris de vroegste nederzettingen gevonden werden van mensen die zich vestigden op één plek, en zich in leven hielden met landbouw, veeteelt en de jacht. Duizenden jaren voordat de jacht op olie en gas een 'gatenkaas' van dat gebied maakte, waar mensen elkaar op niks af de strot afsnijden, en met bommen en raketten bestoken. Analyses van 'Goeroes' kunnen ons helpen de risico's in kaart te brengen. Maar juist omdat 'Alles' een 'Bubbel' is, kan het je focus ook verleggen naar een gebied dat uiteindelijk eerder een bijrol vervult. Of zelfs gespaard blijft, relatief in elk geval, vergeleken bij wat er omheen allemaal instort.
In de omgeving van een vulkaan vind je zeer vruchtbare grond. Toch valt er veel voor te zeggen om niet op een actieve vulkaan je hoofdstad te bouwen.